Ως γονική απόρριψη ορίζεται η απουσία ή η σημαντική στέρηση της ζεστασιάς, της στοργής ή της αγάπης των γονέων προς τα παιδιά τους (Rohner & Khaleque 2002). Το πλαίσιο του Rohner προτείνει τρεις διαστάσεις της γονικής απόρριψης: α) εχθρότητα και επιθετικότητα, β) αδιαφορία και αμέλεια και, γ) αδιάφορη απόρριψη.
Ο ψυχολόγος Ronald Rohner έχει δηλώσει: «Στον μισό αιώνα της διεθνούς έρευνας, δεν έχουμε βρει καμία άλλη κατηγορία εμπειρίας που έχει τόσο ισχυρή και σταθερή επίδραση στην προσωπικότητα και το χαρακτήρα της ανάπτυξης, όπως η εμπειρία της απόρριψης, κυρίως από τους γονείς, κατά την παιδική ηλικία. Τα παιδιά και οι ενήλικες σε όλο τον κόσμο, ανεξάρτητα από τις διαφορές στη φυλή, τον πολιτισμό και το φύλο, έχουν την τάση να ανταποκρίνονται με τον ίδιο ακριβώς τρόπο, όταν αντιλαμβάνονται ότι απορρίπτονται από τους γονείς τους, από τους φροντιστές τους και τα άλλα άτομα προσκόλλησης».
Η γονική απόρριψη μπορεί να φανεί με σωματική απομάκρυνση – την απουσία αγκαλιών, φιλιών, χαδιών ή υποστηρικτικών χειρονομιών. Μπορεί επίσης να είναι συναισθηματική – έλλειψη παρηγοριάς, ενθάρρυνσης, στοργής, ενσυναίσθησης ή συναισθηματικής διαθεσιμότητας.
Τα παιδιά δεν έχουν συχνά την προοπτική και την ωριμότητα να κατανοήσουν ότι η απόρριψη μπορεί να μην έχει να κάνει με αυτά και να έχει να κάνει με τον ενήλικα. Τα παιδιά είναι εξαιρετικά εγωκεντρικά – όχι από επιλογή, αλλά από το γεγονός και μόνο ότι δεν έχουν καμία προοπτική, χωρίς καμία ουσιαστική εμπειρία ζωής, ερμηνεύουν κάθε απόρριψη ως δικό τους λάθος.
Αν έχετε βιώσει επίμονη γονική απόρριψη στην παιδική σας ηλικία, μπορεί τώρα να φοβάστε τη συναισθηματική οικειότητα, να έχετε χαμηλή αυτοεκτίμηση ή να αντιμετωπίζετε αγχώδεις καταστάσεις. Αυτές οι επιπτώσεις μπορεί να διαμορφώσουν τις ενήλικες σχέσεις σας. Οι επιπτώσεις της απόρριψης στην παιδική ηλικία μπορεί να εκδηλωθούν βραχυπρόθεσμα και μακροπρόθεσμα και να επηρεάσουν την ανάπτυξη της προσωπικότητάς σας. Μπορούν να οδηγήσουν τόσο σε σωματικό όσο και σε συναισθηματικό πόνο και να επηρεάσουν την ψυχική σας υγεία.
Βραχυπρόθεσμες επιπτώσεις της γονικής απόρριψης
- συναισθηματικός πόνος
- ευαισθησία στην απόρριψη ή στα αρνητικά συναισθήματα
- ψυχική εξάντληση
- θλίψη
- σύγχυση
- αίσθημα μοναξιάς
- απόσυρση
- μείωση των ακαδημαϊκών επιδόσεων
- αλλοπρόσαλλη συμπεριφορά
- συμπεριφορές αναζήτησης προσοχής.
Η σωματική απόρριψη, όπως η απώθηση ενός παιδιού όταν έρχεται για μια αγκαλιά, μπορεί να οδηγήσει σε:
- αυτοαπομόνωση
- κατάθλιψη
- μειωμένη αυτοεκτίμηση
- καχυποψία
- απόρριψη της σωματικής στοργής από τους άλλους
- εκρήξεις θυμού
Η συναισθηματική απόρριψη, όπως η συνεχής ταπείνωση και κριτική, μπορεί να οδηγήσει ένα παιδί να βιώσει:
- συναισθηματική καταπίεση (χαμηλή ικανότητα έκφρασης των συναισθημάτων του)
- περιφρόνηση της ευαισθησίας των άλλων
- άσχημη μεταχείριση προς άλλα παιδιά που δείχνουν ευαισθησίες
- συμπτώματα παιδικής κατάθλιψης
- αίσθημα μοναξιάς
- ανάγκη να είναι αρεστό
- συναισθηματική αποφυγή
- χαμηλή αυτοεκτίμηση
- συμπτώματα παιδικού άγχους
- δυσκολία στον έλεγχο των συναισθημάτων του
- συμπεριφορές αναζήτησης προσοχής (επαρκούς ή μη)
- μαθημένη αδυναμία
- αποφευκτικές συμπεριφορές (χρήση ουσιών, καταναγκαστικό παίξιμο βιντεοπαιχνιδιών ή παρακολούθηση τηλεόρασης)
- ανασφαλές στυλ προσκόλλησης
Μακροπρόθεσμες επιπτώσεις της γονικής απόρριψης
Ως ενήλικας, οι επιπτώσεις της απόρριψης που βιώσατε στην παιδική ηλικία συχνά εξηγούνται από τη θεωρία της προσκόλλησης, η οποία υποδηλώνει ότι οι πρώτες συναισθηματικές σας εμπειρίες στην παιδική ηλικία έχουν άμεση επίδραση στις ενήλικες σχέσεις σας.
Το αποφευκτικό στυλ προσκόλλησης μπορεί να εκδηλωθεί στους ενήλικες ως:
- φόβος της δέσμευσης
- φόβος της οικειότητας
- ισχυρή αίσθηση ανεξαρτησίας
- συναισθηματική μη διαθεσιμότητα
- τάση συναισθηματικής εγκατάλειψης των άλλων
- απόρριψη των συναισθημάτων των άλλων ανθρώπων
- δυσκολία στην εμπιστοσύνη προς τους άλλους
- πεποίθηση ότι το να είναι κανείς μόνος είναι καλύτερο από το να έχει έναν σταθερό σύντροφο ή οικογένεια
Ένα αγχώδες στυλ προσκόλλησης μπορεί να εκδηλωθεί ως:
- ζήλια
- δυσκολία να είναι κανείς μόνος
- συμπεριφορές εξάρτησης
- φόβος εγκατάλειψης
- ανάγκη για συνεχή σωματική και συναισθηματική επιβεβαίωση
- αίσθημα ότι συνεχώς είναι το αντικείμενο κριτικής από τους άλλους, ενώ αυτό δεν ισχύει
- ευαισθησία στην απόρριψη
Άλλες επιπτώσεις μπορεί να περιλαμβάνουν:
- απροθυμία να αγκαλιάσουν, να φιλήσουν ή να κρατήσουν το χέρι
- αποστροφή στις δημόσιες εκδηλώσεις στοργής
- ενόχληση ή θυμό απέναντι σε οποιοδήποτε σωματικό άγγιγμα
- σεξουαλική δυσλειτουργία
- αποφυγή καταστάσεων που συνεπάγονται σωματική επαφή
Πώς να θεραπευτείτε από τη γονική απόρριψη της παιδικής ηλικίας
α) Αυτο-ανατροφή
“Δείξτε στο εσωτερικό σας παιδί την αποδοχή και την αγάπη που λαχταράει με το να γίνετε ο φροντιστής που χρειαζόσασταν”.
Η αυτο-ανατροφή περιλαμβάνει τη χρήση θετικής αυτο-ομιλίας για να παρέχετε φροντίδα στον εαυτό σας ως ενήλικας. Το πρώτο βήμα είναι να εντοπίσετε τι νιώθετε ότι σας έλειπε ως παιδί. Ποιες είναι εκείνες οι συναισθηματικές και σωματικές ανάγκες που δεν ικανοποίησαν οι κηδεμόνες σας και που ίσως χρειάζεται να ικανοποιήσετε εσείς τώρα;
β) Αναγνωρίζοντας την αποδοχή
Το να μοιραστείτε κάτι για τον εαυτό σας με κάποιον που εμπιστεύεστε μπορεί να σας βοηθήσει να μάθετε να αναγνωρίζετε και να βιώνετε το αίσθημα της αποδοχής.
γ) Προσδιορισμός των συνηθειών απόρριψης
Το να μάθετε να αναγνωρίζετε τον αρνητικό εσωτερικό σας διάλογο που μπορεί να μοιάζει με την απόρριψη που βιώσατε ως παιδί είναι δυνατόν να βοηθήσει τον εγκέφαλό σας να τον επαναπροσδιορίσει ως αναληθή. Προτείνεται η χρήση ενός ημερολογίου για να σας βοηθήσει στην καταγραφή και συνειδητοποίηση αυτού του αρνητικού εσωτερικού διαλόγου. Κάθε φορά που παρατηρείτε σκέψεις προσανατολισμένες στην απόρριψη, μπορείτε να τις καταγράφετε και να ρωτάτε τον εαυτό σας από πού μπορεί να προέρχονται. Προσπαθήστε να βρείτε ένα αντεπιχείρημα για κάθε αρνητική σκέψη που κάνετε.
δ) Οικοδόμηση σχέσεων αγάπης
Η οικοδόμηση σχέσεων αγάπης και εμπιστοσύνης με ανθρώπους που θεωρείτε αξιοθαύμαστους, στοργικούς, αξιόπιστους και με ενσυναίσθηση μπορεί να σας βοηθήσει να ξεπεράσετε κάποιες από τις συνέπειες της απόρριψης στην παιδική ηλικία.
Η αναζήτηση σχέσεων αγάπης μπορεί να είναι επανορθωτική, αντικαθιστώντας την αγάπη και τη στοργή που [δεν] λάβατε ως νέος.
**********
Ενώ μπορείτε να απαλύνετε τον πόνο από την απόρριψη που βιώσατε στην παιδική ηλικία δημιουργώντας νέες, θετικές εμπειρίες, ένας επαγγελματίας ψυχικής υγείας μπορεί να αποτελέσει πολύτιμη βοήθεια για την επεξεργασία των πιο επίμονων και επίπονων επιπτώσεων της απόρριψης. Η θεραπεία είναι δυνατή και η υποστήριξη είναι διαθέσιμη.